Âdem'le Şeytan Arasındaki Fark

Âdem aleyhisselam şecere-i memnû'adan yedi. Âdem yemedi ki, Âdem'e Cenâb-ı Hakk yedirdi. Fakat bir suç göründüğü için zâhirde, suçu nefsinin üzerine almakla mükellefdir kul, Hakk'a yükleyemez. Mesela bir adam zânîdir, zinâ etdi değil mi, "Bana Allah yapdırdı" diyemez, ayıpdır o. Esâsında Hakk yapdırmışdır onu ama edebe mugâyirdir böyle söylemek. Sâlih bir amelse Allah'a yükleyecek. Kabîh bir amelse kendinden zâhir olan, nefsine yükleyecek. "مَّا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّهِ وَمَا أَصَابَكَ مِن سَيِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِكَ mâ esâbeke min hasenetin fe minallah vemâ esâbeke min seyyietin fe min nefsik". "قُلْ كُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ kul küllün min indillah" ama. 

Şimdi, Âdem aleyhisselam bildi ki, Cenâb-ı Hakk yedirdi kendisine. Fakat bir suç zâhir olmuşdu. Çünkü "yeme!" demişdi ona. Nefsine yükledi suçu, "رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا rabbenâ zalemnâ enfüsenâ" dedi.

İblis'e gelince, İblis doğru konuşdu, "اَغْوَيْتَن۪ي ağveytenî" dedi, "sen beni kandırdın" dedi Allah'a. "فَاخْرُجْ مِنْهَا فَاِنَّكَ رَج۪يمٌۚ fahruc minhâ fe inneke racîm" dedi Allah, kovdu huzûrundan. Sırrı ifşâ etdi İblis. Doğruydu söylediği ama terbiyesizlik yapdı. Sırrı ifşâ etdi.

Meselâ şöyle alalım elimize. Devlet iki adam tutar,  der ki, "Buraya düşmanımızın bilmem nesi gelecek, bunu vuracaksınız, öldüreceksiniz" der. "Fakat zinhar bunu söylemeyeceksiniz. Îcâb ederse ben sizin kafanızı koparacağım. Benim ferdî düşmanlığım var diyeceksiniz, örteceksiniz bu işi" filan. Ve bu vukûât olur. Oldukdan sonra birini yakalar getirirler, "Niye yapdınız bu işi?" diye sorarlar. "Benim şahsî garazım vardı herife, öldürdüm" der. Bu Âdem. Öteki, "Sen bana emir verdin ya öldür diye". Bu da Şeytan. Sana misâlini vereyim yani. Şeytan'ın durumu bu. Terbiyesiz. "اَغْوَيْتَن۪ي ağveytenî" diyor, "sen beni kandırdın" diyor. "Sen bana yapdın bu işi, senin isteğin olmasa olur muydu bu iş?" diyor. Âdem aleyhisselâm, hiç üzerinde durmuyor. "قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَٓا اَنْفُسَنَا وَاِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ kâlâ rabbenâ zalemnâ enfüsenâ fe in lem tağfirlenâ ve terhamnâ le nekûnenne mine'l-hâsirîn" diyor. Havva da öyle. "قَالَا kâlâ" diyor çünkü, bak. "Yâ Rabbi biz nefsimize zulmettik, eğer bize mağfiret etmezsen, affetmezsen biz hüsranda kalmışlardan oluruz". İblis'e gelince, "Sen bana yapdırdın" diyor. Ondan kovuldu. Yalnız Âdem'e secde meselesinden değil. Küstah. Yani hükûmet-i rabbâniyyenin sırrını ifşâ etdi.