Allah'a Nisbetle Ezel ve Ebed Birdir

Aynülkudât Hemedânî Hazretleri Zübdetü'l-Hâkâyıkında buyuruyorlar ki :

Şu pek açık bir hakîkatdir ki, Allah mevcûd idi ve beraberinde bir şey yok idi. O, şimdi de mevcûddur ve berâberinde bir şey yokdur. Gelecekde de mevcûd olacakdır ve yine berâberinde hiç bir şey olmayacakdır. Aslında Hakk'ın ezeliyyeti ile ebediyyeti arasında bir fark yokdur. Saltanat bakımından O'ndan başka bir varlık yokdur ve olması da tasavvur edilemez. Tıpkı güneşin parlaklığının kemâliyle sâhib olduğu saltanatın varlığına nisbetle yarasaların varlığının tasavvur edilememesi gibi.

Şimdi sana âmiyâne bir misâl vereceğim. Zayıf ve kâsır olan aklına, süslü ve yaldızlı olan ilmine rağmen bu misâli anlamaya çalış. Umulur ki senin zayıf olan vehmin bundan bir nebze anlar ve teşbîhden sakınır. 

Hakk Teâlâ'nın varlığı zamânî değildir ki "Allah vardı ve beraberinde bir şey yokdu" güzellemesinde bulunalım. "Allah istikbâlde de olacak ve O'nunla beraber hiç bir şey olmayacak" güzellemesine de lüzûm yokdur. Aman hâ! Sakın hâ! Yarasaların güneşin nûrunu idrâk etme seviyesinde olan zayıf aklınla bu duyduklarını ihâta edebileceğini zannetme! Bu ve benzeri fasıllarda bulunan bilgilere iltifat etme. Red ve kabûl sûretiyle bunları telakkî etmeye çalışma. Ya da bunları ezberleyerek Cenâb-ı Hakk'dan bu gibi meseleleri lafızsız olarak görmek sûretiyle idrâk edebileceğin bir göz iste. Zîrâ bu konuları anlamanın başka yolu yokdur. Şâyet bunu bu vech ile idrâk etdiysen, şunu kesinlikle bileceksin ki, bu meseleyi imkân dâiresi içinde şu zikretdiğimden daha güzel bir şekilde ifâde edebilecek ve hakkını daha iyi edâ edebilecek bir ibâre bulamazsın. Yine muhakkak bileceksin ki, bu gibi manaları zikredilen lafızlara emânet eden, zulümde en ileri giden zâlimlerdendir.

Bilesin ki, "Allah vardı ve beraberinde hiç bir şey yokdu" dediğimizde bundan müteşâbih bir manâyı kasdederiz. Nitekim "kâne" lafzı mâzîde bulunan bir mevcûdun varlığına delâlet eder. Ayrıca, "Berâberinde hiç bir şey yokdu" dediğimizde de, nasıl olur da beraberinden zaman mevcûd olur! Zîrâ böyle olduğu takdirde, "Allah vardı ve berâberinde bir şey mevcûd değildi" sözü ile, "Allah gelecekde de olacak ve berâberinde de hiç bir şey olmayacak sözü arasında hiç bir fark kalmaz. Lafızların ve ibârelerin darlığı içerisinde söyleyebileceğimizin zirvesi budur.