Amellerin Mirâcı

Büyük mürşidlerimizden Azîz Mahmûd Hüdâyî Efendimiz Hazretleri, zamânın pâdişahına gönderdiği bir mektûblarında, Şeyh Sadreddîn Konevî Hazretlerinin, "inne 'urûcü'l-ervâhi'n-nâs ba'de müfârakati'l-ebdân yentehî ilâ mâ yentehî ileyhi suveri'l-a'mâl" sözünü îzâh maksadıyla buyuruyorlar ki :

Tekmîl-i merâtib-i 'ulûm-i ilâhiyye ve tetmîn-i menâzili'l-ma'ârifi'r-rabbâniyye, ehemm-i mühimmât ve aksâ-i maksûdât idüğüne şübhe yokdur. Şeyhin kelâmının ma'nâsı, a'mâl-i sâlihanın suveri nereye suûd ederse, ashâb-ı a'mâlin ervâhı, ebdândan müfârakatından sonra, oraya varır. Suver-i a'mâlin su'ûdu, sâhibinin 'ameline ve 'irfânına ve şuhûdunâ ve hulûsuna tâbi'dir. Âmme-i ehl-i îmânın a'mâl-i sâlihasının müntehâ-i mî'âdı, sidretü'l-müntehâdır. İrfânı ve şuhûdu sâfî olursa mi'râc-ı a'mâl, cennetü'l-me'vâ olur. Daha sâfî olursa, kürsî-i mu'allâ olur. Daha sâfî olursa, 'arş-ı a'lâ olur. Daha sâfî olursa, tabî'at-i külliyye ve heyûlâ-i 'âlem ve hebâ olur. Daha sâfî olursa, 'ilm-i ezelî olur. Daha sâfî olursa, 'amelin mi'râc-ı müntehâsı, zât-ı ilâhî olur. 

Kümmelînin müşâhedesi, zât-ı ilâhiyyedir. Mi'râc-ı amelinin muktezâsı, zâtdır. Ve rûhlarının makarrı zâtdır. Ve zâtdan bizzât sudûr eden, esmâ ve sıfat ve şuûn-i zât ve sâir kemâlât-i ilâhiyyenin bilâ-vâsıta kulub-ı kümmel müntehâ olup, ondan gayrıya münteşir ve münteşî olur. Zât-ı insân-ı kâmilin, zât-ı ilâhiyye ile kemâl-i îcâdından muâmelei a'cebü'l-'acâibden ve agrebü'l-garâibdendir. "El-havasse'l-mukarrebûn 'an hâze's-sırrı gâfilûn fadlen 'ani'l-'avâmmi'l-kâsirîne'l-mahcûbîn". Mevcûdâtdan maksûd ve irsâl-i rusül ve inzâl-i kütüb ve tekâlif-i şerâyi'dan matlûb, hucûbâtı keşf ve merâtibi kat' edüp 'ayn-ı zâta vâsıl olup, 'amelini 'ayn-ı zâta kılup ve 'ayn-ı zâta arz etmekdir. Bu makûle kimsenin 'ameline, Melik'ül-mülûk'e melek arz etmeğe ihtiyaç yokdur. Belki bu makûle 'amele melek vâkıf ve muttali' olmaz. Zîrâ melek-i mukarreb, 'ayn-ı zâta giremez. ***** harem-i hâssa girmez.