Deli Olup Akıllı Görünmekdense Akıllı Olup Deli Görünmeli

Nice ârifler, nice âkıl ü dânâ insanlar vardır ki, kendilerini halka meczûb gibi gösterirler yani akıl, ilim ve irfân hazînelerini meczûbluk sıfatı altında saklarlar. Bunların hâli, hazînelerini vîrâneliklerde, toprağın altında saklayan zenginlerin hâline benzer. Nasıl ki zenginlerin bir kısmı servet ü sâmân sâhibi olduklarının bilinmesini istemezlerse, âriflerin ve âkıl u dânâ olanların bir kısmı da akıl, ilim ve irfân sâhibi olduklarının bilinmesini istemezler.

• Bu hikmetlerden biri şudur ki, halkın çoğu, âriflerin sohbetinden anlamaz. Anlamamakla da kalmaz, yanlış anlar, itiraz eder, karşı çıkar, inkâr eder. Rüzgara tüküren kendi yüzüne tükürür misâli bunun zararı yine kendisine olur. Ârifler, halkın kendileri yüzünden bir zarar görmesini istemezler.

• Diğer bir hikmeti de şöhret âfetinden kaçmakdır. Zîrâ şöhret o şöhreti hak eden kimse için bile büyük bir derddir. Hele hak edilmeyen şöhret çok büyük bir âfetdir.

• Diğer bir hikmeti de şudur ki, bir kimsenin ilmi ne kadar çok artarsa, o kimse o derece cehâletinin farkına varır. Zîrâ bilmediklerine kıyasla bildiklerinin bir hiç olduğunu anlar. İrfân da böyledir. Kimin irfânı artarsa o kişi marifetullah deryâsına kıyasla kendisindeki irfânın bir hiç olduğunu anlar. Bu idrâke erişenler, kendilerinden bir varlık görmedikleri için öne çıkmak, tanınmak, meşhûr olmak istemezler, tam aksine mahviyyet sâhibi olurlar. 

• Âriflerin kendilerini gizlemeleri ve meczûb, akılsız, câhil gibi göstermelerinin diğer bir hikmeti de melâmet sırrıdır. Melâmet, Hakk katında makbûl olan kulların, halk nazarında hakîr görülmesidir ki bu velâyet sırlarından bir sırdır.