"Dinle Neyden" Ne Demekdir?

Ve sâniyen neyden murâd, kamış olduğu itibarıyla, bilâ-isti'âre kalem-i zâhir murâd ola. Eğerçi Hazret'in nây hakkında icrâ eyledikleri bazı evsâf, meselâ nefîr ü nâle gibi bu takdîr üzre mülâyim olmaz, ammâ hüsn-i ma'nâya ve letâfet-i fehvâya da halel gelmez. Zîrâ bu kadar 'ulûm-i dînî ve umûr-ı dünyevînin intizâmı anın vücûduna merbûtdur ve bunca me'ârif ve letâif-i kevniyyenin zuhûru ana menûtdur. 

Pes bu takdîr üzre ma'nâ, Hazret-i Mevlânâ tâlib olanlara hitâben buyururlar ki, "Ey tâlib-i Hakk olan! Kalemin tahrîr ü tastîr kıldığı güftârı işit ve anın lisânından câri olan esrârıyla iş et. Gör ki sana zebân-ı hâl ile ne söyler ve lisân-ı ma'nâ ile ne takdîr eyler". Anın içün kaleme hükemâ insanın bir lisânı da budur demişler. 

Pes zebân-ı kalem bu ma'nâ-yı mezkûreyi hâlen söyler ve kâlen takrîr eyler. Eğer hâlen söylemesi murâd olursa gûş-i hûş ile istimâ' eyle ki ol kalem sana lisân-ı hâl ile söyler demek olur. Ve eğer kâlen söyleme murâd olursa gûş-i hiss ile ısgâ eyle ki kalem sana ne takrîr ve ne tahrîr eyler demek olur. 

Sâlisen, kalemden murâd, 'alâ tarîki'l-istiâre, velî-i kâmilin ve mürşid-i fâzılın vücûdu ola. Bu takdîrce beynehumâda müşâbehet vardır. Harekât ve sekenât-ı kalem bi'l-külliye kâtibin olduğu gibi evliyânın dahi harekât u sekenât ve tasarrufât u hâlât ve kelimât u kemâlâtı bi'l-külliye vâcibün bizzât olan Mübdî-i kâinâtındır.

Ve râbi'an, 'alâ vechi'l-isti'âre, kalem-i a'lâ yani Hakîkat-ı Muhammed Mustafâ sallallahu te'âlâ 'aleyhi vesellem Hazretleri murâd ola ki Cenâb-ı Hakk ol hakîkatden, "نٓ وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَۙ nûn ve'l-kalemi vemâ yesturûn" deyu kasem buyurdu. Ve ol Hazret, bu hakîkatin şânında, "Evvelü mâ halakallahu'l-kalem" deyu ta'bîr kıldı. Pes ol Hazret'in hakîkati nukûş-i kâinâta ve erkâm-ı mevcûdâta sebeb olduğu cihetden kalem-i a'lâ denir. Nitekim hayât-bahş-ı cemî'-i mümkinât olduğu itibârıyla rûh-i Muhammedî ta'bîr olunur. "Evvelü mâ halakallahu rûhî" (İlk ayradılan enim rûhumdur) ve "Evvelü mâ halakallahu 'aklî" (İlk yaradılan benim aklımdır), hep bir ma'nâya işâret kılınır. Ve lugaz tarîkiyle dahi neyden Hazret-i Mustafâ ve kalem-i a'lâ alınır. Zîrâ lafz-ı ney ebced hesâbı üzre altmışdır. Lafz-ı sîn dahi altmışdır. Pes sîn Hazret-i Muhammed'in ismidir. Kemâ kâlallahu te'âlâ, "يٰسٓۜ Yâ-Sîn". Bu takdîrce "Bişnev în ney"in ma'nâsı, "Hazret-i Muhammed'den işit" demek olur. 

Velâkin burada mısrâ'-ı sânide bir suâl lâzım gelir ki çün kim neyden murâd evliyâ-yı Hudâ veyâhud Hazret-i Muhammed Mustafâ ola, pes bunlar hod 'ayn-ı vuslatdadır, öyle olıcak firkatden ne gûne şikâyet ederler ve ne vech ile cüdâlıklardan iştikâ semtine giderler? Bu suâle birkaç vech ile cevâb verilir. Evvelâ enbiyâ ve evliyânın bu şikâyetleri kable'l-vusûl olan ahvâl-i mâziyyeye nisbetledir. Ve ahvâl-i mâzîyi nakl eylemelerinden murâd, erbâb-ı gaflete tenbîh ve ashâb-ı 'utlete işâddır. Sâniyen bu neş'e-i dünyevîde kemâl-i vusûl mümkin olmaz. Eğerçi 'ayn-ı vahdete müstağrak iseler de yine ta'ayyün hükmünü komaz. Pes pîrâhen-i vücûd mâdem ki mevcûd ola kemâl-i vusûl mefkûd olur. Pes bu kemâl-i visâle mâni' olan ta'ayyün-i sûrîyi cüdâlıklar 'addeyleyüp andan şikâyet ederler. Sâlisen 'inde'l-evliyâ, mertebe-i cem' de müstağrak olmadan lezzetli bir hâlet dahi yokdur. Zîrâ bu mertebede mugâyeret ve isneyniyyetden 'ârî ve külfet ü meşakkat-i kesretden berî olurlar. Ol vakitde ki bunları mertebe-i cem'den irşâd-ı nâs içün mertebe-i fark u temyîze göndereler, "kün" ve "mekün" deyü emr ü nehy kılarlar ve nîk ü bedden elem ü zahmet görürler ve mugâyeret ü ihtilâfât ile muttasıf olurlar. Eğerçi vahdeti kesretde görürlerse de, bu mertebeyi cüdâlıklar 'addeyleyüp andan şikâyetler ederler. Nitekim Hazret-i Nebî aleyhisselâm "Leytenî lem uhlak ve leyte ümmî lem telidnî", (Keşke hiç yaradılmasaydım, keşke anam beni dünyâya getirmeseydi), deyu bu cüdâlıklardan şikâyet kılarlardı. Halbuki o Hazret'in mertebeleri makâm-ı cemü'l-cem idi. Ve makâm-ı cem'e mir'ac edüp mahbûb-i hakîkînin ve cemî ervâh-ı enbiyâ ve evliyânın ve melâike-i mukarrabînin ve ahâli-i 'illiyyinin iltifâtına hûger olmuş iken mertebe-i kesrete tenezzül kıldıkda Ebû Cehil ve Ebû Leheb'in ta'n u tahkîrine mübtelâ olmuşlar idi. Anın içün "Mâ ûziye nebiyyun misle mâ ûzîtü", (Hiç bir nebîye benim kadar eziyet edilmedi), deyu firkat ve eziyete işâret kılmışlardı. Zîrâ mertebe-i da'vet, mertebe-i firkatdir eğerçi vuslatda iseler de. 

Fefham ahvâle sâiri'l-evliyâi'l-mürşidîne ve kıs aleyh. Vallahu a'lemu bi'l-yakîn. (Diğer velîlerin ve mürşidlerin ahvâlini de buna kıyas edip anla. Her şeyi en iyi bilen Allah'dır).