Eski Anadolu Türkçesinin Grameri

20 Temmuz 2020 tarihinde yayınlanmıştır.

Dil

Eski Anadolu Türkçesi tabiri, 13 ile 15. asırlar arasındaki dönemin yazı dili için kullanılmakdadır. "Yûnus Emre'yi Anlama Kılavuzu" başlıklı yazımızda da kısaca bahsettiğimiz gibi, o asırlardaki Anadolu Türkçesi, günümüz Türkçesinden oldukça farklıdır. Üstelik bu farklılık yalnız kelimelere münhasır da değildir, gramerde de büyük farklar vardır. Eğer o grameri bilmezsek, o devirde yazılanları pek anlayamayız. 

Şimdi en çok karşımıza çıkan gramer husûsiyetlerine dâir bazı misâller verelim :

  • Bile/birle : "ile" anlamına gelir. Meselâ "aşk bile", "aşk ile" demekdir.
  • Cılayın/Cileyin : Benzerlik ekidir. "Bencileyin", "benim gibi" demekdir.
  • Din/dın : Çok sık karşımıza çıkan bu ek, mefûl ekidir. Mesleâ "olmadın", "olmadan" demekdir, "gelmedin", "gelmeden" demekdir.
  • Kaçan : Şart bildirir, "vaktâ ki", "ne zaman ki" demekdir. "Her kaçan anasam seni karârım kalmaz Allahım" ya da "Her kaçan kim bu namâzı kılalar" mısralarında olduğu gibi.
  • Gan/gen yâhud kan/ken: Fâilin mübalağası için kullanılır. Meselâ "gülüşgen", "çok gülen" demekdir. "Karışgan", "çok karışan" demekdir.
  • Meğer : İstisnâ ekidir. Özge ve ayruk da aynı anlamda kullanılır. Meselâ "Hakk'dan özge nesne yokdur gayriden ümmîdi kes" mısraındaki gibi.
  • N : Bu da bir mefûl ekidir. Şimdilki "nı/ni" yerine kullanılmışdır. Meselâ, "hâlin", "hâlini" demekdir, "yolun", "yolunu" demekdir. "Kimse bilmes senin hâlin" sözünde olduğu gibi.
  • Rak/rek : Mübalağa ekidir. Çokrak, daha çok, iyirek, daha iyi demekdir.
  • A/e : "Hele bir" anlamına gelen bir ekdir. Baka, gele, gibi.
  • Ban/ben : "Okuyuban", okuyarak, okuyup manasınadır, "gelüben", gelip, gelerek anlamındadır.
  • Cak/cek : Zaman bildiren bir ekdir. Olıcak, bakıcak, gelicek şeklinde kullanılır. Olunca, bakınca, gelince demekdir.
  • Durur/dürür : Devamlılık ve katiyyet bildiren bir ekdir. Mesleâ "Olmuşdurur", muhakkak olmuşdur" manasınadır, "gelüpdürür", "hep gelir" demekdir.
  • Gıl/gil : Emir ve nehiylerin sonuna gelen bir ekdir ve tekid ifâde eder. Meselâ "olgıl", "mutlakâ ol" demekdir, "gelgil", "muhakkak gel" demekdir.
  • Sar/ser : Gelecek zaman ekidir ve katiyyet ifâde eder. Olısar, olacakdır, geliser, gelecekdir anlamındadır.
  • Sı/si : Gelecek, çokluk ve istek bildirir. Görülesi, Gülesim geldi, Gözü kör olası sözlerindeki gibi.
Bunlar gibi daha nice gramer husûsiyetleri vardır. Eski Anadolu Türkçesi Grameri oldukça geniş bir konu olduğu için edebiyat fakültelerinde müstakil bir ders olarak okutulmakdadır. Bu işe meraklı iseniz, talebeler için hazırlanmış olan ders kitaplarından birini temin etmenizde fayda var. "Benim o kadar vaktim yok" diyorsanız, Faruk K. Timurtaş Hoca'nın Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri başlıklı makâlesine göz atarak bir fikir sâhibi olabilirsiniz.
Listeye geri dön