Esrârü't-Tevhîd - Ebû Saîd Ebu'l-Hayr Hazretlerinin Menâkıbı

Ebû Said Ebu'l-Hayr Hazretleri, 11. asır ricâlinden olup, sôfiyyenin ileri gelenlerindendir, büyük bir velîdir, büyük bir mürşiddir. Hazret-i Şeyh tarîkatlerin teessüsünden önce zuhûr etmiş ve yaşadığı devirdeki sôfîler üzerinde de, kendisinden sonra gelenler üzerinde de çok kuvvetli tesirler bırakmışdır. Sonraki devirlerde kurulan tarîkatlerde, onun vaz' etdiği âdâb ve erkân, yüzyıllarca câri olmuşdur. Tekke âdâbının çoğu O'ndan mîrâs kalmışdır. Pek çok tarîkatde gördüğümüz sohbet âdâbı, semâ' âdâbı, sofra âdâbı gibi husûslar O'ndan alınmışdır.

Bu menâkıb, Hazret-i Şeyh'in dördüncü kuşakdan torunu Muhammed bin Münevver tarafından kaleme alınmışdır. Eserin tam adı, "Esrârü't-Tevhîd fî Maḳâmâti'ş-Şeyḫ Ebî Sa'îd"dir. Bir menâkıb kitâbına böyle biri isim verilmesi bazılarını şaşırtabilir, ne var ki bu isim çok yerindedir. Zîrâ Hazret-i Şeyh'in hâllerine vâkıf olan kişiler, tasavvufun ve onun özü olan tevhîdin esrârına da vâkıf olacakdır. Bu bakımdan eser çok kıymetlidir.

Müellif eserin başında atası Ebû Saîd hakkında çocukluğundan beri bilgi toplamaya meraklı olduğunu, daha önce amcasının oğlu tarafından yazılan ve "Hâlât-ı Suhânân-ı Şeyh Ebû Said" ismiyle bilinen menâkıba kaybolmaya yüz tutan başka bilgileri de ekleyerek, bu eseri kaleme aldığını söyler. Eserde kimi kısa kimi uzun pek çok menkıbe vardır. Hazret-i Şeyh'in sözlerine de geniş yer verilmişdir. Eserin tertîbi kronolojikdir. Yani menkıbeler Hazret-i Şeyh'in çocukluğundan başlar, vefâtına kadar sırayla anlatılır. Okuyucuya kolaylık olsun diye, aynı mevzudaki menkıbeler mümkün mertebe bir araya getirilmişdir.

Bu eser, tasavvufun temel meselelerini anlamak, dervîşliğin nasıl bir şey olduğunu keşfetmek, irşâd mesleğinin inceliklerine vâkıf olmak, büyük velîlerin ahvâlinden haberdâr olmak için eşsiz bir kaynakdır, paha biçilmez bir hazînedir. Fakîr, bu eserden çok istifâde etdiğim için, ara sıra sizler için bazı iktibaslar yapmış, bazı tasavvûfî meseleleri Hazret-i Şeyh'in menâkıbı ve sözleri ile anlatmaya çalışmışdım. Bu işlere meraklı olan arkadaşlar, eserin tamâmını okuyarak istifâdeyi artırabilirler. Kıymetini bilen için, bir defa değil bir kaç defa okunması lâzım gelen eserlerdendir bu.