Hatem-i Esam'dan Sekiz Düstûr

Hatem-i Esam Hazretleri, genç yaşından itibaren büyük mürşid Şakîk-i Belhî Hazretleri'nin sohbetlerine devâm etmiş ve O'nun terbiyesinde yetişmiş bir velîdir. Beraberlikleri otuz üç seneyi bulunca, Şakîk-i Belhî Hazretleri ona sormuş, "Ne kadar zamandır buraya geliyorsun" demiş. "Otuz üç senedir" demiş. "Bu kadar zaman içinde benden ne öğrendin, neler istifâde etdin?" deyince, "Sekiz şey istifâde etdim efendim" demiş. "Söyle nedir onlar" deyince, Hazret demiş ki :

• Birincisi, insanlara bakdım, gördüm ki herkesin bir sevgilisi, bir maşûku var, onu seviyor, ona âşık oluyor. Fakat bu sevilen ve âşık olunan şeyler onlara ölüm döşeğine kadar, bazısı da kabre kadar arkadaşlık ediyor. Oradan öteye geçemiyorlar. Kişi ölüp kabre konunca, onu terkedip dönüyorlar, âşıklarını orada yalnız başlarına bırakıyorlar. İşte bu durum karşısında düşündüm ve karar vererek dedim ki, "Kişinin en fazîletli sevglisi, kendisiyle berâber kabre giren ve orada ona arkadaşlık edendir". Kişi ile beraber kabre girecek arkadaşın ne olabileceğini düşündüm ve bunun ancak sâlih amel olabileceğinde karar kıldım. Ben de sevgili olarak sâlih amelleri seçdim ve onlara âşık oldum. Tâ ki kabrimde bana nûr olsunlar, bana arkadaşlık etsinler, beni orada yalnız bırakmasınlar.

• İkincisi, insanlara bakdım, herkesi, arzuları, keyifleri peşinde koşuyor, nefsin istekleri arkasında yürüyor gördüm ve şu âyet-i kerîmeyi düşündüm : "وَاَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّه۪ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوٰىۙ * فَاِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوٰىۜ". Ve şu netîceye vardım. "Mâdem ki Kur'ân hakdır, sâdıkdır, öyleyse nefsimi düşman bilmeliyim, ona aldanmamalıyım" dedim ve onunla mücâdeleye başladım. Allah'ın tâatine râzı olup O'na tam mânâsıyla itâat edinceye kadar, nefsimin arzu ve isteklerine karşı koydum.

• Üçüncüsü, insanların hâline bakdım, gördüm ki, herkes dünyâ malı peşinde koşuyor, kazanıyor. Kazandıklarını da sıkı sıkı elinde tutuyor. Allah'ın şu âyetini düşündüm : "مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللّٰهِ بَاقٍۜ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذ۪ينَ صَبَرُٓوا اَجْرَهُمْ بِاَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ". İhtiyacımdan fazla olan dünyâlıklarımı Allah yolunda harcadım, fukarâya dağıtdım. Tâ ki Allah katında bemim için birer azık olsunlar.

• Dördüncüsü, gördüm ki, bazı insanlar izzet ve şerefi âilelerinin kalabalık olmasında görüyor, bununla gururlanıyorlar. Bazıları da mal mülk çokluğunda buluyorlar, onlarla övünüyorlar. Bir kısım insanlar da izzet ve şerefi, halkın malını gasbetmekde, onlara zulmetmekde ve kan dökmekde buluyorlar. Bazıları da izzet ve şerefi malı mülkü telef etmekde, israf etmekde buluyorlar. Ben Allah'ın "اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللّٰهِ اَتْقٰيكُمْۜ" kelâmı üzerinde düşündüm ve takvâyı seçdim.

• Beşincisi, Gördüm ki insanlar hep birbirlerinin aleyhinde, birbirlerini kötülüyorlar, birbirlerini çekişdiriyorlar. Bu hâlin, mâl, makâm ve ilimde hasedden ileri geldiğini anladım. Şu âyeti düşündüm : "اَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَۜ نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُمْ مَع۪يشَتَهُمْ فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِيًّاۜ وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ" . Anladım ki rızıkların taksîmi ezelde Alah tarafından yapılmışdır. Böylece kimseye hased etmedim. Allah'ın taksîmine râzı oldum. 

• Altıncısı, gördüm ki insanlar hep bir garazla birbirlerine düşmanlık ediyorlar. "اِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّاۜ" âyet-i celîlesini düşündüm. Ve bildim ki Şeytan'dan başkasına düşmanlık etmek câiz değildir. 

• Yedincisi, gördüm ki, herkes bütün himmet ve gayretini rızık ve geçim için sarfediyor. Öyle ki şübheli ve haram olan kazançlara da el atabiliyorlar. Bu harîslik onları zelîl ediyor. Ben Allah'ın, " وَمَا مِنْ دَٓابَّةٍ فِي الْاَرْضِ اِلَّا عَلَى اللّٰهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَاۜ كُلٌّ ف۪ي كِتَابٍ مُب۪ينٍ" kelâmını düşündüm. Bildim ki benim rızkım Allah'ın uhdesindedir. O benim rızkımı kefâleti altına almışdır. Böylece Allah'a olan vazîfelerimi kusursuz yapma gayreti içine girdim, rızk husûsunda hırsı bırakdım.

• Sekizincisi, gördüm ki herkes bir fânîye dayanıyor. bir fânîye güveniyor. Kimisi paraya pula, kimisi makâma mevkiye, kimisi sanata mesleğe. Kimisi de kendisi gibi fânî bir insana. Sonra şu âyet-i kerîmeyi düşündüm : "وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُۜ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّٰهِ فَهُوَ حَسْبُهُۜ اِنَّ اللّٰهَ بَالِغُ اَمْرِه۪ۜ قَدْ جَعَلَ اللّٰهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا". O'na dayandım, O'na güvendim. O bana kâfîdir, O ne güzel vekîldir dedim. 

Hatem-i Esam'ın bu sözleri üzerine mürşidi Şakîk-i Belhî dedi ki :

Yâ Hâtem, Allah sana muvaffakiyetler versin. Ben dört kitâbı da inceledim, dört kitâbın da bu sekiz esas üzerinde bulunduğunu gördüm. Kim bu sekiz esas ile amel ederse, dört kitâbla amel etmiş olur.