İnsan Halîfetullahdır

Cenâb-ı Hakk'ın, insanoğlunu halketmesi şuna benzer. Meselâ denizden bir bardak su alıp kenara çıkarsak, bu bir bardak su, deniz midir? Değildir. Peki denizden hâriç midir? Hâriç de değildir. İşte insan, bu hâldedir. Demek ki insanın iki sıfatı vardır. Biri kulluk sıfatı, diğeri ise ilâhî sıfatıdır. 

İnsanoğlu halîfetullahdır. Allah bütün mahlûkâtı halkettikden sonra insanı onların en mükemmeli olarak halketti ve kendisine halîfe yaptı ve bu kâinâtın idâresini insanoğluna tevdi' etti. İnsanoğluna irâde verdi fakat yaratma işini kendisine bırakdı. İnsanın her kisbettiğini yaratmayı kendisine vâcib kılmadı, insanın irâde ve kisbettiklerini dilerse yarattı, dilemezse yaratmadı.

Arş-ı ilâhî, Hakk'a mahsûs bir makâmdır, elfâzını biliriz ama ma'nâsını bilmeyiz. Allah, bu arşa mukâbil, arş-ı hakîkî olarak insanın sadrını halk etti. Semâvâta sığmayan Allah, insanın kalbini binâ-yı ilâhî yani beytullah yaptı. Tabii, Cenâb-ı Hakk'ın insanın kalbini istivâ etmesi, künh-i hakîkat-i ilâhî ile değil, tecelliyât iledir.

Allah kendi isimlerini de insana bildirdi ki, Cenâb-ı Hakk'ın bu isimlerden bir kısmı sıfatlarına bir kısmı fiillerine bir kısmı da zâtına mahsûs isimlerdir. Allah, insana hem Rahmân, Rahîm, Rezzâk, Latîf, Settâr, Gaffâr olduğunu bildirdi hem de kullarına bu isimlerle tecellî etti. Allah, insanoğluna niçin halkolkunduğunu da gönderdiği kitaplarla bildirdi. İnsanoğlunu bedenen fânî yaptı ama ma'nâ bakımından bâkî yaptı. Madde bakımından fânî olan insan, ma'nâ bakımından Hakk'la berâber oldu yani hem ezelî hem de ebedî oldu. 

Gâfiller, Allah'ı gökde aradılar, kendilerinden hâriçde aradılar, ârifler ise Hakk'ı kendilerinde buldular. Yani Hakk'ı âyât-ı âfâkiyye ve âyât-ı elfâziyye ile arayanlar uzun yola gittiler ama Hakk'ı âyât-ı enfüsiyye ile kendinde arayanlar kestirmeden gittiler. Çünkü Allah "Ben size sizden yakınım" buyurdu. Gerçi Allah'ın kahr u galebesi ve lutf u keremi herşeyi kuşatmışdır ama Hakk'a giden en kestirme yol insanın kendisinden giden yoldur. Çünkü Hakk'a en yakın olan varlık insandır.