İnsanın Dört Çeşidi

İnsân-ı Hayvânî : Bunlar sûretleri insân olsa da ahlâkı hayvân olanlardır. Bunların sıfatları, şehvet, gadab, hırs, tama' gibi hayvânî sıfatlardır. 

İnsân-ı Şeytânî : Bunlar sûretleri insân fakat ahlâkı şeytân olanlardır. Bunların sıfatları, kibir, ucub, hîle, hased, idlâl, ma'siyet gibi sıfatlardır.

İnsân-ı Rûhânî : Bunlar hem sûreti hem sîreti insân olanlardır. Bunlarda tevâzu', cömerdlik, yardımseverlik, hilmiyyet gibi güzel ahlâk görülür.

İnsân-ı Rahmânî : Bunlar sûreti insân, ahlâkı ise ahlâk-ı Rahmân olanlardır. Bunlar "Allah'ın ahlâkı ile ahlâklanınız" hadîs-i şerîfine uyarak Allah'ın sıfatları ile sıfatlanan insanlardır. Bunlarda, bütün mahlûkata şefkat ve merhamet, kendisine karşı yapılan kabahatleri affetmek, gördüğü kusurları örtmek, herkese hüsn-i muamelede bulunmak gibi sıfatlar görülür. Bu mertebe insanlığın en yüksek mertebesidir

Pek azı müstesnâ olmak üzere dünyâya gelen her insanda, bu isti'dâdlar nüve şeklinde mevcûddur. O insanın sıfatları, kendisini yetiştiren âileye, çevresine, arkadaşlarına, kendi cehd ve gayretine, tesiri altında kaldığı kişilere, bir mürşid görüp görmemesine ve başka sebeblere bağlı olarak teşekkül eder ve doğuşdan gelen isti'dâdların bazıları körelir, bazıları kuvvetlenir. Netîcede hangi kısmın sıfatları ağırlık kazanırsa insan o isimle anılır.