İsmâil Ankaravî Hazretlerinin Fâtiha Tefsîri : Fütûhât-ı Ayniyye

Mesnevî şârihlerinin en büyüğü, büyük mürşidlerimizden ârif-i billah Şeyh İsmâil Ankaravî Hazretleri, bu eserini Türkçe olarak kaleme almışdır. Arapçaya ve Farsçaya bu dillerde şiir yazabilecek ölçüde vâkıf olan, şer'î ilimleri tahsîl etdiği gibi tasavvufu da avucunun içi gibi bilen, okumaya yazmaya son derece meraklı olup, cildler dolusu eserler veren Hazret-i Şeyh, ilerleyen yaşına rağmen gece gündüz çalışmaya devam ederken, gözlerine perde inip de çalışamaz olunca pek müteessir olur. O üzüntü ile Cenâb-ı Hakk'a niyâz eden Hazret-i Şeyh, gözleri açılırsa kalan ömrünü Kur`ân'a ve Hadîs'e sarf etmeğe niyet eder. Bir müddet sonra Cenâb-ı Hakk'ın lutf u inâyetiyle karşısına hâzik bir göz hekîmi çıkar ve o hekîmin yapdığı başarılı bir ameliyatla gözlerindeki katarakt perdelerinden kurtulur. Bunun şükrânesi olarak da bu güzel eseri kaleme alır. 

Hazret-i Şeyh'in eserine verdiği isim de pek mânidârdır. Malûm ya, Arapçada ayn hem göz ma'nâsına gelir hem keşif ve müşâhede için, bir şeyin hakîkatine, sırrına ermek ma'nâsına da kullanılır. Fütûhât da fetihler demekdir. Fetih, gerek madden gerek manen açılma, keşif ma'nâlarına gelir. Fütûhat, sôfiyye lisânında ilhâmât-ı ilâhî ma'nâsınadır. Böylece eserin isminde, hem Sûre-i Fâtiha'ya, hem müellifin gözlerinin açılmasına, hem de Kur`ân'ın ma'nâ ve esrârının keşfolunmasına işâret vardır.

Hazret-i Şeyh eserini kaleme alırken, muteber tefsîr kitâblarına mürâcaat etmiş ve büyük âlimlerin görüşlerini bir araya getirmişdir. Bununla da kalmamış, ehlullahın ve bâhusûs Şeyhü'l-Ekber Hazretleri ile Hazret-i Mevlânâ'nın eserlerinden istifâde etmişdir. Hazret-i Şeyh, kendi görüşünü ortaya koymamış, niçin böyle yapdığını da şöyle îzâh etmişdir :

Sûre-i hamd ve şükrü tefsîr eylemeye şürû' kıldım ve lâkin 'ulemâ-i dîn ve 'uzemâ-i ehl-i yakînin te'lîf ve tasnîf eyledikleri tefâsîr-i şerîfeyi evvelen tetebbu' edüp ta'bîr ve tahrîr buyurdukları kelimât-ı tayyibeden ma'ârif-i celîle ve me'ânî-i latîfeyi istihrâc kılup bu evrâk üzere onu mütercim oldum tâ kim "men fessera'l-kur`âne bi re'yihî fe'l-yetebevve' mak'adehû mine'n-nâr" hadîs-i şerîfinin mazmûnuna mazhar olan kimselerden olmayayım.

Kur`ân-ı Kerîm'i kendi görüşlerine göre tefsîr edenlerin cehennemlik olduğunu beyân eden meşhûr hadîs-i şerîfe atıfda bulunan Hazret-i Şeyh, bu vesîle ile de bizlere büyük bir ders vermekdedir. Kendisi de ilim ve irfân sâhibi olmasına rağmen, kendi görüşünü beyân etmeyip, hep büyük müfessirlerin eserlerine ve ehlullahın beyânlarına mürâcaat etmesi, tefsîr işinin çok ciddî bir iş olduğunu, mesûliyyetinin pek büyük olduğunu ve bu alanda ihtisas gerektirdiğini bildirmek içindir.

Eser, iki kısma ayrılmışdır. Birinci kısımda yedi alt başlık altında şu konular ele alınmışdır : Kur`ân'ın fazîletleri, istiâze, besmele, Fâtiha'nın fazîletleri, sûre ve âyetin ma'nâları, Fâtiha'nın isimleri, Fâtiha'nın sebeb-i nüzûlü. İkinci kısımda ise Fâtiha Sûresinin tefsîri yapılmış, her bir âyet için bir başlık açılmışdır.

Müellifin istifâde etdiği kaynaklardan bazıları şunlardır : Râzî'nin Tefsîr-i Kebîr'i, Zemahşerî'nin Keşşâf'ı, Beyzâvî'nin Envârü't-tenzîl'i, Sülemî'nin Hakâiku't-Tefsîr'i, Kuşeyrî'nin Letâifu'l-İşârât'ı, Konevî'nin İ'câzü’l-Beyân'ı, Molla Fenârî'nin Aynü'l-A'yân'ı, Gazzâlî'nin Minhâcü'l-Abidîn'i ve Mişkâtü’l-Envâr'ı, İbn Arabî'nin Fütûhât-ı Mekkiyye'si ve Fusûsu'l-Hikem'i, İbn Fârız'ın Kasîdetü’t-Tâiyye'si, Hazret-i Mevlânâ'nın Mesnevî'si, Kâşânî'nin Istılâhât-ı Sôfiyye'si, Molla Câmî'nin Nakdü’n-Nusûs'u.

Uzun yıllar yazma nüshalar halinde çoğaltılan bu kıymetli eser, nihâyet 1328 hicrî, 1910 milâdî senesinde İstanbul'da tab' edilmişdir. 220 sayfa hacmindeki bu baskının taranmış hâlini PDF olarak şuradan indirebilirsiniz.

Yukarıda kapağını gördüğünüz eser ise, bu eserin sâdeleştirilmiş hâlidir ve 2014 yılında yayınlanmışdır. Gerçi Fütûhât-ı Ayniyye'nin aslı pek nefis bir Türkçe ile yazılmışdır ve o günün Türkçesini bilenler için pek lezzetlidir ama günümüz insanı orijinal metni anlamakda çok zorluk çekeceği için böyle bir sâdeleştirme çok faydalı olmuşdur. Bu güzel eseri hepinize tavsiye ederim.