"Kul Hüvallahü Ehad" Âyetindeki Bir Sır

"قُلْ هُوَ اللّٰهُ اَحَدٌۚ kul hüvallahü ehad" âyetinde nice sırlar vardır. Biz bunlardan bir tânesini beyân edeceğiz. Bu âyet-i celîlede Cenâb-ı Hakk'a işâret eden üç lafız vardır. "Hû", "Allah" ve "Ehad". Bunların aynı âyetde peşpeşe gelmesinde büyük bir hikmet vardır. Şöyle ki;

Sûre-i Vâkı'a'da beyân edildiği üzere, insanlar üç sınıfıdır. Mukarrabûn, ashâb-ı yemîn ve ashâb-ı şimâl. Mukarrabûn, Allah'a en yakın olan insanlardır, peygamberlerdir, ashâb-ı kirâmın önde gelenleridir, büyük velîlerdir. Ashâb-ı yemîn, sâlihlerdir, âbidlerdir, Allah'ın kendilerinden râzı olduğu mü'minlerdir. Ashâb-ı şimâl ise, âsîler, mücrimler, zâlimler, müşrikler, münkirler, münâfıklar ve kâfirlerdir. İşte bu âyet-i kerîmede bunların her birine bir hitâb vardır, bu üç mertebeye de bir işâret vardır.

Birincisi, yani "Hû" lafzı, mukarrabîn hazerâtının makâmına işâretdir. Bunlar, mevcûdâtı görmezler, zîrâ Allah'dan başka mevcûd kabûl etmezler. Bunlara göre vâcibü'l-vücûd ancak Hakk Teâlâ'dır, Hakk'dan gayrısının varlığı ancak Hakk ile mümkündür, öyleyse Hakk'dan gayrı ne varsa yok hükmündedir. Onun için mukarrabîn hazerâtı, Hakk Sübhânehû ve Teâlâ'dan gayrı bir varlık görmezler. Neye baksalar, hep Hakk'ı görürler. Bu yüzden de onların tevhîdi, "lâ mevcûde illâ hû"dur. 

Burada başka bir incelik daha var. Bazıları "Hû" lafzının esmâ-yı ilâhîden olduğunu kabûl etmiyorlar, bu bir zamîrdir diyorlar. Öyle de olsa farketmez. Zîrâ mukarrabîn hazerâtına "Hû" yani "O" denildiğinde onların aklına Hakk'dan başka bir şey gelmez.

İkinci makâm, ashâb-ı yemînin makâmıdır ki bunlar Hakk'ı mevcûd bildikleri gibi halkı da mevcûd bilirler. Bunlar kesret ehlidir. Bu yüzden bunlar "Hû" lafzından Hakk'ı anlamazlar, onlara Hakk'ın anlatmak için ikinci bir lafızla yani "Allah" lafzıyla hitâb vârid olmuşdur. Bu zümre halkı Hakk'dan ancak böyle ayırabilir. Hakk'ın ulûhiyyetini ve rubûbiyyetini "Allah" lafzıyla bilebilir.

Üçüncü makâm, ashâb-ı şimâlin makâmıdır. Bunlar Allah'ın vâcibü'l-vücûd olduğunu bilmeyen, bilse de inkâr eden yâhud Allah'a şerîk koşan, O'nu yegâne mabûd kabûl etmeyen zümredir. Bunların bâtıl inançlarını reddetmek için de "Ehad" lafzı gelmişdir. Yani "Allah, birdir, tekdir, eşi, benzeri, misli yokdur" buyrulmuşdur.