MuzafferOzak.com (Türkçe)

Eyüb Sabri Paşa 19. asır ricâlinden olup, çok yönlü bir devlet adamıdır. Hem askerdir, hem târihçidir, hem muallimdir, hem ilim adamıdır. Bahriye sınıfından yetişmiş ve paşalığa kadar yükselmiş olan bu zât, çeşitli memûriyetlerde bulunmuş ve bir aralık vazîfesi îcâbı uzun müddet Hicaz'da bulunmuşdur. Hicaz'daki memûriyyeti esnâsında bölgenin tarihiyle alâkadar olmuş ve araştırmalar yapmış, bilgi toplamışdır. Bu eser işte o dönemin mahsûlüdür. Büyük bir emeğin mahsûlu olan bu eserin yazılması on beş sene kadar sürmüşdür. Paşa'nın hac mensâsiki için kaleme aldığı Tekmiletü’l-Menâsik ve Târîh-i Vehhâbiyân adlı eserleri de yine bu araştırmaların ürünleridir.

Mekke-i Mükerreme ve Medîne-i Münevvere hakkında pek kıymetli bilgilerle dolu olan bu eser, bu sahada Türkçe olarak kaleme alınan ilk eser olduğu gibi aynı zamanda en geniş eserdir de. Müellif, bu çalışmayaı yaparken o zamana kadar yazılmış olan pek çok kitabı etraflıca incelemiş ve bunların listesini eserin baş tarafında vermişdir. Bu eseri emsâlsiz kılan bir diğer taraf da Eyüb Sabri Paşa'nın Mekke'de ve Medîne'de bulunduğu sırada bizzat saha araştırmaları yapması ve kendi tesbitlerini eserine aktarmasıdır. Bu itibarla eser, 19. asrın ikinci yarısında Hicaz'ın ne durumda olduğunu pek güzel bir sûretde gözler önüne sermekdedir. Eserde pek çok çizim ve resim de bulunmakdadır.

Bu eser, Harameyn hakkında Türkçe kaleme alınmış en şumullü eser olma vasfını bugün de muhâfaza etmekdedir. Eser, ilk defa yayınlandığında, aralarında Ahmed Cevdet Paşa, Ahmed Midhat Efendi, Şeyh Osman Selâhaddin Efendi, Şeyh Muhammed Zâfir Efendi, Şeyh Ebülhüdâ Efendi, Tâhirzâde Mehmed Münif Paşa ve Muallim Nâci gibi o devrin tanınmış âlimlerden, edîblerden ve meşâyihinden otuz iki zât ayrı ayrı takriz yazmış, eseri övmüş, müellifi takdir etmişdir. Yalnız bu bile eserin kıymet ve ehemmiyetini göstermeye yeter.

Eser 1884-1889 yılları arasında peyderpey beş cild olarak yayınlanmışdır. Bu baskı 2933 sayfadır ve tabii Arap harfleriyle yapılmışdır. O günden bugüne eserin tam bir tercümesi maalesef yapılmamışdır. Eserin ilk kısmını oluşturan ve asıl baskıda iki cild tutan Mekke faslı ki Mir`ât-ı Mekke diye isimlendirilmişdir, Yazma Eserler Kurumu tarafından yine iki cild olarak yayınlanmışdır. Bu cildlerde, Mekke-i Mükerreme'nin tarihi, Kabe'nin evsafı ve Mescidü'l-Haram'da yapılan tamiratlar son derece tafsîlatlı olarak anlatılmakdadır. Bu cildleri şu bağlantıdan ücretsiz olarak indirebilirsiniz. Ümîd ederiz ki diğer cildler de kısa zamanda yayınlanır.

Mir'âtü'l-Harameyn - Eyüb Sabri Paşa