Muhammed Hazmî Uşşâkî Hazretleri

Hazmî Efendi, 1881 yılında Arapgir'de doğmuş, tahsil için İstanbul'a gelmiş, Arapgirli büyük âlim Hüseyin Avni Karamehmetoğlu'ndan icâzet alarak senesinde Bâyezıd Dersiâmları arasına katılmıştır. Senelerce hem camilerde hem de medreselerde ders vermiş, talebe yetiiştirmişdir. Pâdişâh huzurunda yapılan "Huzur Dersleri"nde muhâtablıkta bulunmuş, 25 sene Murad Molla Kütüphanesi'nde (1913-1937) görev yapmış, 10 sene Süleymaniye Kütüphanesi (1937-1947) müdürlüğünü yürütmüştür. Çeşitli şehirlerde ve İstanbul'da önce Süleymâniye daha sonra Fâtih Câmîi'nde yıllarca Mesnevî okutmuştur. Hazmî Efendi, câmide Mesnevî takrîri için izin almak üzere dönemin İstanbul Müftüsü Ömer Nasûhî Bilmen'e resmî başvuruda bulunduğunda, Ömer Nasûhî Bilmen ta'zîm ile ayağa kalkmış ve “izin ne demek, buyrunuz, keşke ben de gelebilsem, dinleyebilsem” diyerek hürmet ve muhabbetini izhâr etmiştir. Derslerini dinleyenler arasında meşhûr âlimler de vardır. Meslelâ  “ayaklı kütüphane” lakabıyla bilinen meşhûr Gümülcineli Mustafa Efendi'nin, Hazmî Efendi'nin Mesnevî derslerini takip edenler arasında olduğunu ve çevresindekilere de muhakkak takip etmelerini tavsiye ettiğini biliyoruz. Dersleri takip eden zevâttan bilinenler Hâfız Ali Üsküdarlı, Kanî Karaca, Hafız Halil Necati Coşan, Mahir İz gibi tanınmış isimlerdir.

Hazmî Efendi Hazretleri cami derslerinden başka kendi devlethânesinde de sohbet eder, zaman zaman bendegânının evlerine gider sohbet meclislerinde bulunurdu. Böyle bir sohbette anlatmaya başladığı, Süleyman Çelebi'nin “Ehl-i derdin sohbetine mahrem et” mısraını dört ay boyunca tefsir etmiş, ehl-i derd kimdir, sohbeti nasıldır, mahremiyet ne demektir meselelerini bütün incelikleriyle anlatmıştır.

Gençlik yıllarında meşâyıh-ı kirâm-ı Kâdiriyye’den Ali Rızâ Efendi'ye intisâb eden Hazmi Efendi, 1918 yılında Kasımpaşa Uşşâkî Âsitânesi şeyhlerinden Mustafa Hilmî Sâfî Efendi'ye intisâb etmiş, aynı zamanda da dâmâdı olmuştur. Mustafa Sâfî Efendi'den hilâfet alarak İstanbul Fâtih Keçeciler'de bir Uşşâkî Tekkesi olan Şeyh Mahmud Bedreddin Dergâhı'nın son postnişîni olmuştur. Hüseyin Vassaf Efendi'nin bu hususda îrâd ettiği nutuk şöyledir :


Hazmî Efendi Hazretleri, 1959 senesinde Hac farîzasını îfâ etmiş, orada rahatsızlanmış ve İstanbul'a geldikten sonra 29 Haziran 1960 târihinde Hakk'a yürümüşdür. Kasımpaşa'da Feriköy Helvacı Bacı Mezarlığında mürşidi ve kayınpederi Mustafa Hilmî Sâfî Efendi'nin kabrinin başucuna defnedilmişdir. Talebesi Ahmet Mâhir Gedikoğlu, Hazmî Efendi'nin, şeyhi ve kayınpederi Mustafa Sâfî Efendi'nin kabrinin ayakucunda yer olmadığı için onun başucuna gömüldüğünü, defin merasiminde bulunan herkesin “Allah için başucuna lâyıktı” dediklerini aktarmaktadır. Cenâze merâsimine şâhid olanlar, Muzaffer Efendi Hazretlerinin büyük bir cemaat ile, meşâyih-i kirâm hazerâtına mahsûs usûlde, tekbîr, tehlîl ve zikrullah ile icrâ-yı merâsimde bulunduklarını anlatıyorlar. Ahmet Mâhir Bey'in Efendi Hazretlerinin irtihalinden sonra yazdığı ve kendisi hakkında kıymetli bilgiler verdiği hâtıra yazısını şuradan okuyabilirsiniz.

Onu çok yakından tanıyan Hüseyin Vassaf Efendi O'nun hakkında şöyle yazıyor :

"Gâyet zekî, muktedir, nazm u nesrde behre-ver, âşık, ârif, fâzıl bir zâttır. Hakâyık-ı tevhîdde sâhib-i irfândır"

Cemaleddin Server Revnakoğlu ise Hazmî Efendi'den şöyle bahsediyor :

“Son zamanlara kadar hocalıkla şeyhliği, muhterem şahsında pek kâmilâne bir tarz-ı sûrette imtizâc ve izdivâc ettirmiş olmak gibi dikkat ve hayrete şâyân bir muvaffakiyet gösteren Uşşâkiyye'den kütüphâneci Arapkirli Mehmed Hazmî Efendi hocamız…” 

Hazmî Efendi Hazretlerinin birçok te'lifâtı ve tercümeleri yanısıra birçok ârifâne ve âşıkâne nutukları vardır. İsimlerini tesbit edebildiğimiz eserleri şunlardır : 

Telif Eserler :

1. Hüsameddin Uşşâki ve Meşayih-i Uşşâkiye hakkında bir eser (Bu eser maalesef bugün elimizde bulunmamaktadır)
2. Dîvân (Maalesef nutuklarından pek azı tesbit edilebilmişdir)

Tercümeler :

1. Salâhaddin Uşşâkî Hazretlerinin Miftâhu'l-Vücûd adlı eserinin tercümesi
2. İbni Kemâl'in Ulûm-ı Hakâyık'ının tercümesi
3. İbrahim Halebî'nin Risâle-i İrfâniyye'sinin tercümesi
4. Necmeddin Kübrâ'nın Tarîkatnâme'sinin tercümesi
5. İmâm Şa'rânî'nin Keşfü'l-Hicâb'ının tercümesi
6. Fazlullah Hindî'nin Tuhfetü'l-Mürsele'sinin tercümesi 
İbn Sînâ’nın Risâlelerinden tercüme ettikleri
7. Hüzün Risâlesi
8. Risaletü'l-fasd - Kan Alınacak Damarlar Risalesi
9. Risâle fî def'i gami'l-mevt - Ölüm korkusundan kurtuluş risâlesi
10. Risâletü's-salât - Namaz Risâlesi
11. Tedbîrü'l-müsâfirîn Risâlesi