Üçler

Allah onlardan râzı olsun, ricâlullahdan bir kısmı kutublardır. Kutublar, asâlet veya vekâlet yoluyla hâl ve makâmları kendilerinde toplayan kimselerdir. Nitekim bunu daha önce zikretmişdik. Bazı ehlullah bu isimlendirmeyi genişletmişlerdir. Onlar, makâmlardan her hangi bir makâmın etrâfında döndüğü ve bu makâmın hemcisnlerinden ayrı olarak kendisine özgü olduğu kimseyi de kutub diye isimlendirirler. Bazen bir şehrin velîsi o şehrin kutbu diye isimlendirilir. Bir cemâ'atin şeyhi de o cemâ'atin kutbudur. Fakat ıstılâhî ma'nâsıyla kutub, herhangi bir izâfet olmaksızın yani bu ismin kendilerine kayıdsız olarak verildiği kimselerdir. Bu kutublardan bir devirde ancak tek bir kişi bulunur. Bu ma'nâsıyla kutub, aynı zamanda gavs demekdir. Gavs, mukarrabînden olup, kendi zamânındaki ricâlullah cemâ'atinin de reisidir. Bunlardan bazıları zâhirde de hüküm sâhibidir yani bâtınî hilâfete sâhib oldukları gibi zâhirî hilâfete de sâhib olurlar. Ebûbekir, Ömer, Osmân, Ali gibi halîfeler bunlara misâldir. Bir kısmı ise sâdece batınî hilâfete sâhibidir, zâhirde hilâfetleri yokdur. Bunlara misâl, Sebteli Ahmed bin Hârun er-Reşîd ve Ebû Yezîd el-Bestâmî'dir. Kutubların çoğunda dünyevî hükümdârlık yokdur.

Ricâlullahın bir kısmı da imâmlardır. Bunlar her devirde iki kişidir, daha fazla olmaz. Bu iki imamdan biri esmâ-yı ilâhîden er-Rabb isminin, diğeri ise El-Melik isminin hükmü altındadır. Kutub ise esmâ-yı ilâhînin cümlesine mazhar oladuğundan Allah isminin hükmü altındadır. Bu iki imâm, kutbun yardımcılarıdır. Kutub vefât ettiğinde yerine bunlardan biri geçer. Bu imâmlardan biri mülk âlemine, diğer melekût âlemine nâzırdır.