Veleh Nedir?

Veleh, bir nevi şaşkınlık ve hayret hâlidir. Filancaya veleh geldi denir yâhud filanca veleh getirdi derler. Aklını yitirdi, şaşkınlaşdı manâsına. Veleh ekseriyâ derin bir üzüntüden yâhud büyük bir heyecandan kaynaklanır. Meselâ bir annenin küçük çocuğunu kaybetmesi, yâhud bir zenginin iflas etmesi böyle bir şaşkınlığa sebeb olabilir. Yine çok büyük bir sevinç de velehe sebeb olabilir. İşte size bir misâl. Fakîr bir adam varmış, bir ümîdle piyango bileti alırmış. Bir gün tâlihi yâver gitmiş, biletine büyük ikrâmiye isâbet etmiş. Adam o kadar sevinmiş o kadar heyecanlanmış ki, aklını kaybetmiş. Hiç duramdan şöyle diyormuş : "Zeytin mi alayım, peynir mi alayım. Zeytin mi alayım peynir mi alayım". İşte veleh getirmek böyle bir şey. 

Sôfiyye lisânında ise, veleh, aşk-ı ilâhînin tesîriyle kendini kaybetmek, vecd içinde aklını yitirmek manâsına gelir. Vâlih u hayrân olmak denilen hâldir bu. Hakk'a karîb olan zevâta öyle bir tecellî olur ki, gözü hiç bir şeyi görmez onun, sarhoş gibi olur, ne dediğini bilmez. Bu yüzden acâib sözler zuhûr eden bu hâlde bulunan zevâtdan. Hallâc'ın "Ene'l-Hakk" demesi gibi. Tabii bu hâl devamlı olmaz, gelir geçer. Zîrâ devam edecek olsa, insan ibâdet de edemez, hiç bir iş de yapamaz.