Zikir Merâsimindeki Semboller

Bu da zâhirden bâtına girmeye işâretdir. Önce zâhirde Allah diyoruz, sonra bâtına girdi mi, "he, he, he, he" diyoruz. Bu, bâtınen de Hakk'ı zikretmeye işâretdir. Demek ki bütün mahlûkâtın böyle "he, he, he" yapması, Hakk'ı zikirdir. Bu da şunu gösteriyor ki, dünyâda hiç bir şey yok ki, ister cemâdât, ister nebâtât, zâhirde onun zikrini biz işitmesek dahi, bâtınen bu şekilde o Allah'ı zikretmekde. 

Sonra bir de "Ha, ha, ha" diye "Hayy" diyoruz biz. "Hayy", diri, demek, hiç ölmeyecek ve ölemeyen demek. Onu söylüyor fakat bâtınan söylüyor. Bir "Hayy Hayy" diye söylemek var. Bir de nefes alıp verir gibi "Ha, ha, ha" diye söylemek var. İşte bu bâtına giriyor, işin bâtın tarafı.  Bir de şunu remzediyor ki, bütün mahlûkâtın bâtınan Allah'ı zikretdiğini, yani bir kâfir, Allah'ı inkâr eden bir münkir dahi, nefes alıp vermesiyle Hakk'ı zikreder fakat o zikrinin farkında değildir. İşte bu şekilde yapılan zikir, onu göstermekde. 

O, o anda olan bir hâletdir. Meselâ ne gibi? Kadınla erkek cem olduğu vakitde bir hâlet yaşarlar, o hâlet hep öyle devâm etmez. Zikirde vecde gelmeye, dünyâda kadınla erkeğin sevişmesini misâl verebiliriz. O'na doğru gitmek, O'nda fânî olmak, ondan sonra vecd hâlinden fâriğ oldu mu gene eski hâline  avdet etmek. Bu çirkin bir teşbîh ama ancak bu şekilde anlatabiliriz.

Efendi Hazretleri "Şeyh ile mürîdleri arasındaki münâsebet de böyle değil mi"? diye sorulması üzerine şöyle buyurdular :

Elbet öyledir yalnız kadınla erkek arasındaki münâsebet malum olan yerden olur., şeyhle mürîd arasındaki münâsebet kulakdan olur. Çünkü anlatır ona. Anlatınca her iki taraf da zevklenir. Eğer şeyhine, mürşidine sâdıkâne bağlanırsa eğer, o vakit o birleşmekden çocuk hâsıl olur, ama kalb çocuğu olur, batın çocuğu değil yani rahim çocuğu değil. Çocuğu iyi büyütürlerse ve çocuk erkek olursa, o vakit, o mürîd şeyhi gibi mürşid olur. İşte ona halîfe derler. Eğer çocuk kız olursa, yani kalb çocuğu, halkı irşâd edemez, kendini irşâd eder yalnız. Şeyhle aradaki muhabbet bozulursa çocuk düşer. Çocuğu düşüren mürîdin de ölmek ihtimâli vardır yani şeyh huzûrundan tard olur. Mürîd ile mürşid arasındaki muhabbet, aşk, kadınla erkek arasındaki olan maddî aşkın yüzbinlerce fevkindedir. Çünkü kadınla erkek arasındaki münâsebet, iş tamam oldu mu, ikisi birbirinden soğur ve yatar uyurlar. Şeyhle olan münâsebetden sonra aşk çoğalır, hiç uyumazlar, hep muhabbet devam eder, artar.

Efendi Hazretleri zikirde erkeklerle kadınlar arasında bir fark olmadığını da şöyle îzâh buyurdular :

Onlar da aynı vaziyyetde, aynı zevke dalarlar, aynı zevki bulurlar, aynı neşeye dalarlar. Çünkü kadınla erkek vücûd bakımından ayrılmışdır, rûh bakımından ayrılmaz ki. Allahu Teâlâ "elestü bir rabbiküm" hitâbında, kadınla erkeği ayırmadı hepsine hitâb etdi. Vaktâ ki rûhlar vücûdlara girdiler, kadın vücûdunu hâmil olan rûh kadın olarak, erkek vücudunu giren rûh erkek olarak zuhûra geldi. Yoksa hepsi Hakk'ın nazarında hepsi birdir, hepsi Allah'ın mahlukâtıdır, hepsi Allah'ın kullarıdır. Eğer kulluklarını bilirlerse, kulluklarını yaparlarsa, ma'bûdlarıyla sevişirler ve cümbüş ederler. Ama kulluk yapmazsa, bu'diyyetde kalır, uzağa düşer. Hakk ona can damarından yakın olduğu hâlde, kendisinden daha yakın olduğu hâlde, kul O'ndan haberdâr olmaz, uzak düşer. Tasavvufun, sôfîliğin ma'nâsı, nasıl ki Hakk bize yakınsa, bizim de Hakk'a yakın olmamızı temîndir. Tabii Allah'ın müsâade etdiği kadar, zîrâ O'nun müsâadesi şartdır. 

"Lâ ilâhe illallah". Bak üçlüyor, önce "Lâ" deyip kaldırıyor, sonra arşa veriyor, arşdan sonra kalbe veriyor. İnsân âlem-i kübrâdır, bu kâinât âlem-i sugrâdır, küçük âlemdir, insan büyük âlemdir. Büyük âlemde, yani insanda arş, başdır. Vücûda bağlı olan baş, arş ma'nâsınadır ve arş budur, yani arş-ı hakîkî. Bir de arş-ı sûrî var, semâvâtın fevkinde. Zâhirde insan küçük âlem görünür, bu kâinât büyük âlem görünür. Hakîkatde insan büyük âlem, bu kâinât insanın yanında küçük âlemdir.

Efendi Hazretleri zikir esnâsındaki perde kaldırma usûlünü de şöyle îzâh buyurdular :

İşte görmüyor mu, perde kaldırılıyor ki, Hakk'a mülâkât ola. Meselâ bak orda perde var, biraz kaldırıyor, sonra biraz daha, sonra biraz daha, sonra biraz daha, yedi perde, yediye iblâğ ediyor. Ya üç perde kaldıracak ya yedi perde kaldıracak. Teklerde iş vardır. Ses yedidir, renk yedidir, yer yedidir, semâ yedi katdır, hafta yedidir, manevi âlemdeki bulunan velîler yedidir. Üç var, yedi var, kırk var, yetmiş var, yedi yüz var, Allah velîleri ordusunda. Nefs derecâtı yedi ve rûh derecâtı yedi, tarîkat-ı aliyyenin makâmâtı yedi derecedir. Meselâ nefs-i emmâre, nefs-i levvâme, nefs-i mülhime, nefs-i mutmainne, nefs-i radiyye, nefs-i merdiyye, nefs-i sâfiyye, yedi oluyor işte. 

Kalb solda ya. Kalb de Allah'ın evi olduğu için o tarafa dönüyoruz, Hakk'a gittiğimizi gösteriyoruz. Arşın etrafında dönen melekler de aynı böyle tavaf ederler. Kabe'nin etrafında da müslümanlar tavaf ederler ve yedi şaft bir tavaf sayılır yani yedi defa Kabe'yi dönmek bir tavaf sayılır.

Efendi Hazretlerin zikir halakalarının sayısındaki hikmeti de şöyle îzâh buyurdular :

Bazen üç de olur beş de olur. Bu da neye işâretdir? Dünyâda nüfüslar, insanlar bazen azalır, bazen çoğalır.

İşte kâinât da öyle değil mi? Bazı mahlûk böyle konuşur, bazı mahlûk öyle konuşur, Allah hepsini dilediği gibi değiştiriyor. O idâre ediyor ortalığı başdan aşağı. Âlem-i ervâhda da öyle. Cenâb-ı Hakk rûhlara hitâben "elestü bi rabbiküm" dedi. Bu nidâ, öyle zevkli bir ses idi ki, işidenler mest ü hayrân oldular. Ve onun üzerine onlar, "Hayy Hayy Hayy" diye Allah'ı zikretdiler, dediler ki, "Kâlû belâ", "Evet yâ Rabbi sensin" dediler. Bazı zâkirler ilâhi ve kasîde okurken, diğerlerinin "Hayy, Hayy, Hayy" diye zikretmeleri buna da işâretdir. Bütün mahlûkâtın mûsıkîyi sevmesi, bu hissi duymasıdır. Elest bezmindeki o sesi duyup hoşlanmasıdır, ondan seviyor mûsıkîyi. Bazen garbdan garb usûlüyle, bazen şarkdan şark usûlüyle ama ma'nâ aynı. O da Hakk'ın bu şekilde tezâhürü ve tecelliyatıdır.